استفاده از ژئوانفورماتیک در مدیریت سن گندم eurygaster integriceps put. در استان آذربایجان شرقی

سن گندم،eurygaster integriceps put. مهم ترین آفت حشره ای گندم و جو در ایران می باشد که در صورت عدم کنترل، خسارت آن تا 100 درصد محصول می رسد. در حال حاضر استفاده از حشره کش ها موثرترین روش کنترل این آفت در ایران و سایر کشورهای سن خیز دنیا می باشد. سالانه صدها هزار هکتار از مزارع کشور علیه سن سمپاشی می شوند و صدها تن ماده ی شیمیایی وارد محیط زیست می شود که علاوه بر هزینه های بالا، آلودگی محیط زیست و مسایل بهداشتی را به دنبال دارند. کاهش مصرف آفت کش های شیمیایی و در عین حال کنترل موثر سن گندم، هدف اصلی برنامه های مدیریت این آفت می باشد. مدیریت تلفیقی مکان - ویژه ی آفات (ssipm) در قالب کشاورزی دقیق یکی از راهکارهایی است که برای رسیدن به این هدف مطرح شده است. این روش با کاربرد هدفمند آفت کش ها براساس نقشه ی تراکم آفت در داخل مزرعه موجب کاهش مصرف این ترکیبات و سمپاشی نشدن قسمت هایی از مزرعه می شود که این مناطق می توانند به عنوان پناهگاه هایی برای دشمنان طبیعی و جمعیت حساس آفت عمل کنند. پژوهش حاضر با هدف استفاده از مدیریت مکان - ویژه در مورد سن گندم، تعیین رفتار مکانی این آفت و تهیه ی نقشه ی احتمال خطر از روی رفتار مکانی تعیین شده، انجام گرفت. برای رسیدن به این اهدف از ژئوانفورماتیک شامل سامانه ی موقعیت یابی جهانی (gps)، سامانه ی اطلاعات جغرافیایی (gis) و آمار مکانی استفاده گردید. این بررسی در شش شهرستان سن خیز استان آذربایجان شرقی به مدت سه سال زراعی و در دو بخش اجرا شد. بخش اول شامل تشخیص نوع پراکنش مکانی- زمانی جمعیت سن گندم در مزارع گندم آبی و تهیه ی نقشه ی این پراکنش با روش های درون یابی بود که با استفاده از زمین آمار و تجزیه ی مکانی با شاخص های فاصله (sadie) انجام گرفت. کارآیی سمپاشی مکان- ویژه در کنترل خسارت سن گندم و کاهش مقدار حشره کش مورد استفاده و اثرهای آن روی جمعیت دشمنان طبیعی نیز بررسی شد. بخش دوم شامل تعیین رفتار مکانی سن با استفاده از gis و تهیه ی نقشه ی احتمال خطر از روی رفتار مکانی تعیین شده بود. نتایج حاصل نشان دادند که سن مادر و پوره های سنین 2 و 3 دارای توزیع مکانی تجمعی بوده و همبستگی مکانی قوی داشتند. در اواخر فصل رشد پوره های سنین 4 و 5 وابستگی مکانی ضعیف تا متوسط نشان دادند. در حالی که مقدار حشره کش مصرفی در روش سمپاشی مکان - ویژه حدود 50-40% روش سمپاشی سراسری بود، سطح کنترل جمعیت و خسارت آفت قابل قبول بود. همچنین جمعیت بالتوری سبز stephens chrysoperla carneaو کفشدوزک ها coccinella spp. به عنوان دشمنان طبیعی عمومی فعال در مزارع گندم در کرت هایی که به صورت مکان- ویژه سمپاشی شده بودند بیشتر از کرت های سمپاشی سراسری بود. بررسی رابطه ی تغییرات جمعیت سن گندم با شرایط اقلیمی، سطح زیر کشت گندم و جو، سطح مورد سمپاشی، متغیرهای موضع نگاشتی و شاخص پوشش گیاهی حاصل از تصاویر ماهواره ای نشان داد که نوسانات جمعیت سن در استان بیشتر تحت تأثیر سطح سمپاشی شده بود. متغیرهای موضع نگاشتی، پوشش گیاهی و پتانسیل نسبی رطوبت خاک در انتخاب مکان های استراحت سن نقش مهمی داشتند. از این متغیرها به عنوان متغیرهای پیش بینی کننده ی مکان های استراحت سن در شهرستان مرند استفاده شد و نقشه ی تراکم جمعیت یا احتمال خطر برای این شهرستان به کمک gis تهیه گردید. مقایسه ی مکان های زمستان گذرانی واقعی سن در شهرستان مرند با مکان های پیش بینی شده نشان داد که در دامنه های شمالی میشو محل های پیش بینی شده کاملاً منطبق بر مناطق زمستان گذرانی بودند. اما در ارتفاعات شمال شرق مرند مناطق پیش بینی شده با واقعیت منطبق نبودند. از دلایل احتمالی این عدم انطباق، فاصله ی نسبتاً زیاد این ارتفاعات با مزارع آلوده و وجود جمعیت بالای کبک در این مناطق به عنوان یکی از شکارگرهای مهم سن قابل ذکرند.